التهاب تاندون آشیل : وقتی درباره درد پشت پاشنه پا صحبت می‌کنیم، یکی از اولین دلایلی که به ذهن می‌رسد، التهاب تاندون آشیل است. این مشکل نه تنها دردناک و محدودکننده است، بلکه اگر به آن توجه نشود می‌تواند به مشکلاتی جدی‌تر مثل پارگی تاندون منجر شود. تاندون آشیل که بزرگ‌ترین و قوی‌ترین تاندون بدن است، عضلات ساق پا را به استخوان پاشنه متصل می‌کند و نقش مهمی در راه رفتن، دویدن، پریدن و ایستادن روی پنجه دارد. التهاب در این ناحیه معمولاً به دلیل استفاده بیش از حد، فشار ناگهانی یا حتی تغییرات ناگهانی در برنامه ورزشی ایجاد می‌شود.
جالب اینجاست که این بیماری تنها محدود به ورزشکاران حرفه‌ای نیست. حتی افرادی که تازه تصمیم به ورزش کردن گرفته‌اند یا کسانی که به دلیل شغل خود زیاد سر پا می‌ایستند، در معرض آن قرار دارند. درد پشت پاشنه که هنگام بلند شدن از جای خود، بالا رفتن از پله یا حتی در ابتدای روز احساس می‌کنید، می‌تواند اولین زنگ هشدار التهاب تاندون آشیل باشد.
تاندون آشیل، نوار بافتی ضخیم و محکمی است که عضلات ساق پا (ماهیچه‌های گاستروکنمیوس و سولئوس) را به استخوان پاشنه (کالکانه) متصل می‌کند. این تاندون هنگام راه رفتن، دویدن، پریدن یا بالا رفتن از پله‌ها کشیده می‌شود و نیروی عضلات ساق را به پای ما منتقل می‌کند. در واقع بدون وجود تاندون آشیل، بلند شدن روی نوک انگشتان یا دویدن تقریباً غیرممکن خواهد بود.
نقش حیاتی تاندون آشیل به این معناست که هرگونه آسیب به آن، به‌طور مستقیم بر تحرک فرد تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، تاندون آشیل نسبت به سایر تاندون‌ها دیرتر بهبود می‌یابد زیرا جریان خون کمتری در این ناحیه وجود دارد. به همین دلیل، مراقبت و پیشگیری از آسیب‌های مربوط به آن اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.
چرا تاندون آشیل آسیب‌پذیر است؟
دلایل زیادی وجود دارد که چرا تاندون آشیل، علی‌رغم قدرت بالایش، تا این اندازه در برابر آسیب‌دیدگی حساس است:
- بار زیاد: هنگام دویدن، این تاندون می‌تواند فشاری معادل ۳ تا ۵ برابر وزن بدن را تحمل کند.
- تحرک مداوم: از آنجا که روزانه بارها درگیر فعالیت‌های حرکتی است، فرصت کمی برای ریکاوری دارد.
- جریان خون پایین: بخش میانی تاندون آشیل، کمترین میزان خون‌رسانی را دارد، که باعث کند شدن روند ترمیم بافت می‌شود.
- افزایش سن: با بالا رفتن سن، انعطاف‌پذیری تاندون کاهش می‌یابد و احتمال التهاب یا پارگی آن بیشتر می‌شود.
- کفش نامناسب: کفش‌هایی که پشتیبانی کافی از پاشنه ندارند یا کهنه شده‌اند، فشار بیشتری روی تاندون وارد می‌کنند.
درک این عوامل، به ما کمک می‌کند تا با اصلاح سبک زندگی و انتخاب‌های روزمره، احتمال ابتلا به التهاب تاندون آشیل را کاهش دهیم.
تفاوت بین التهاب و پارگی تاندون آشیل
وقتی صحبت از درد در پشت پاشنه می‌شود، باید تفاوت مهمی بین التهاب (تاندونیت) و پارگی تاندون آشیل قائل شد. التهاب زمانی رخ می‌دهد که تاندون به دلیل استفاده مکرر یا کشش بیش از حد، دچار تحریک و تورم می‌شود. در این مرحله، هنوز ساختار تاندون به‌طور کامل آسیب ندیده و معمولاً با استراحت، درمان‌های خانگی یا فیزیوتراپی بهبود می‌یابد.
اما پارگی تاندون آشیل مرحله جدی‌تری است. پارگی ممکن است جزئی یا کامل باشد و معمولاً با صدایی شبیه به “ترق” همراه است. افرادی که پارگی کامل تاندون را تجربه می‌کنند، ناگهان توانایی ایستادن روی نوک پا یا راه رفتن طبیعی را از دست می‌دهند و اغلب نیاز به جراحی دارند.
بنابراین شناخت علائم اولیه التهاب تاندون آشیل بسیار مهم است، چون با اقدامات به‌موقع می‌توان از پیشرفت آن به پارگی جلوگیری کرد.
انواع التهاب تاندون آشیل
التهاب تاندون آشیل را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد:
التهاب غیر درون‌غلافی (Non-insertional Achilles Tendinitis):
- این نوع بیشتر در افراد فعال و جوان‌تر دیده می‌شود.
- معمولاً در قسمت میانی تاندون رخ می‌دهد.
- باعث ضخیم شدن، برآمدگی و درد در ناحیه وسط تاندون می‌شود.
التهاب در محل اتصال (Insertional Achilles Tendinitis):
- در این حالت التهاب دقیقاً در محل اتصال تاندون به استخوان پاشنه اتفاق می‌افتد.
- ممکن است همراه با خار پاشنه باشد.
- بیشتر در افراد مسن‌تر یا کسانی که به‌تازگی فعالیت بدنی را شروع کرده‌اند دیده می‌شود.
علائم التهاب تاندون آشیل
اولین نشانه‌های التهاب تاندون آشیل معمولاً به صورت درد خفیف یا احساس سفتی در پشت پاشنه یا قسمت پایین ساق پا بروز می‌کند. این درد ممکن است هنگام برخاستن از خواب یا شروع فعالیت‌های روزانه احساس شود و با ادامه فعالیت، کمی بهبود یابد. علائم هشداردهنده شامل موارد زیر است:
درد صبحگاهی در پاشنه: یکی از رایج‌ترین نشانه‌ها.
احساس سفتی یا کشیدگی در تاندون: به‌ویژه پس از استراحت.
درد هنگام راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها.
قرمزی یا گرمی در ناحیه تاندون.
احساس صدا هنگام حرکت دادن پا.
بی‌توجهی به این علائم اولیه ممکن است باعث پیشرفت التهاب به مراحل شدیدتر شود. بنابراین اگر درد به‌طور مداوم ادامه یافت یا شدت پیدا کرد، بهتر است سریعاً اقدام به درمان نمایید.
علائم شدیدتر در مراحل پیشرفته
وقتی التهاب تاندون آشیل درمان نشود یا فرد به علائم اولیه بی‌توجهی کند، این مشکل وارد مراحل پیشرفته‌تری می‌شود. در این مرحله، درد می‌تواند مداوم، شدیدتر و همراه با محدودیت‌های حرکتی شود. به عبارت ساده‌تر، اگر در مراحل ابتدایی فقط صبح‌ها یا هنگام شروع فعالیت کمی احساس درد داشتید، حالا حتی در حالت استراحت نیز ممکن است احساس ناراحتی و سوزش داشته باشید.
علائم شدیدتر شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد دائمی: دیگر فقط هنگام راه رفتن یا دویدن نیست، بلکه در حالت استراحت هم ادامه دارد.
- تورم قابل مشاهده: ممکن است تاندون به‌وضوح متورم، ضخیم و برجسته شده باشد.
- گرمی و التهاب زیاد: ناحیه پشت پاشنه به لمس حساس شده و حتی گرمای غیرعادی دارد.
- صدا دادن تاندون: هنگام حرکت پا، صداهای جیرجیر یا تق‌تق احساس می‌شود.
- محدود شدن دامنه حرکتی: فرد دیگر نمی‌تواند به‌راحتی پا را خم یا صاف کند، مخصوصاً در حرکات ورزشی یا ایستادن روی پنجه.
- برجستگی استخوانی یا خار پاشنه: در موارد شدید، استخوان اضافی یا زائده‌های استخوانی ممکن است شکل بگیرد.
چنین علائمی معمولاً نشانه‌ای از آسیب‌های جدی‌تر مانند پارگی جزئی تاندون، زخم مزمن یا تشکیل بافت فیبروزه هستند. در این مرحله، مراجعه به پزشک متخصص و پیگیری روشهای تخصصی درمانی مانند فیزیوتراپی، تزریقات یا حتی جراحی الزامی می‌شود.
علل اصلی التهاب تاندون آشیل
فعالیت‌های ورزشی و فشار بیش از حد
یکی از مهم‌ترین دلایل التهاب تاندون آشیل، استفاده بیش از حد از آن در فعالیت‌های بدنی سنگین یا بدون آمادگی کافی است. این مسئله به‌ویژه در میان ورزشکاران، دوندگان، فوتبالیست‌ها و افرادی که ورزش‌های پرتحرک انجام می‌دهند دیده می‌شود.
عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:
- افزایش ناگهانی شدت تمرین: مثلاً دویدن بیشتر از حد معمول یا افزایش سرعت بدون آمادگی.
- نبود زمان کافی برای ریکاوری: تمرین‌های مکرر بدون استراحت.
- گرم نکردن مناسب قبل از ورزش: عضلات و تاندون‌ها به‌خوبی آماده نمی‌شوند.
- دویدن روی سطوح سخت یا ناهموار: مثل آسفالت یا تپه‌های شیب‌دار که فشار بیشتری بر تاندون وارد می‌کنند.
- پریدن‌های مکرر یا حرکات پرشی: ورزش‌هایی مثل بسکتبال یا تنیس باعث فشار مداوم روی تاندون می‌شوند.
حتی ورزشکاران حرفه‌ای هم گاهی دچار این آسیب می‌شوند، مخصوصاً اگر تمرینات را بدون برنامه‌ریزی علمی و زمانبندی مناسب انجام دهند. به همین دلیل رعایت اصل “افزایش تدریجی فشار” در برنامه ورزشی بسیار حیاتی است.
مشکلات ساختاری و مکانیکی پا
علاوه بر عوامل بیرونی، وضعیت فیزیکی بدن هم می‌تواند در بروز التهاب تاندون آشیل مؤثر باشد. برخی ویژگی‌های آناتومیک یا ساختاری پا فشار بیشتری بر تاندون وارد می‌کند، مثل:
- صاف بودن کف پا : قوس طبیعی پا از بین رفته و فشار بیشتری به پاشنه وارد می‌شود.
- عدم تقارن عضلات ساق پا: ضعف عضلات خاص، باعث می‌شود که تاندون برای جبران فشار بیشتری تحمل کند.
- کجی پاشنه یا چرخش نامناسب پا حین راه رفتن.
- اختلالات در نحوه راه رفتن (گیت) یا دویدن.
تشخیص این مشکلات معمولاً توسط ارتوپد یا متخصص حرکات اصلاحی انجام می‌شود و استفاده از کفی‌های طبی یا کفش‌های ارتوپدی می‌تواند راه‌حل مؤثری باشد.
کفش نامناسب و شرایط زندگی
نکته‌ای که اغلب نادیده گرفته می‌شود، تاثیر مستقیم کفش در سلامت تاندون‌هاست. کفش‌هایی که پشتیبانی کافی ندارند یا کهنه شده‌اند، عامل پنهانی التهاب تاندون آشیل هستند.
- کفش‌های تخت و بدون پاشنه مناسب
- کفش‌های ورزشی فرسوده
- پوشیدن دمپایی‌های نازک در خانه یا حیاط
- پاشنه بلند برای مدت طولانی (در خانم‌ها)
علاوه بر کفش، سبک زندگی پرتحرک یا ایستادن‌های طولانی در محیط کار، مثل پرستاران، معلمان و فروشندگان، می‌تواند فشار مضاعفی بر تاندون وارد کند. بنابراین، انتخاب کفش مناسب و ایجاد استراحت بین فعالیت‌ها نقش مهمی در پیشگیری ایفا می‌کند.
روشهای درمان
استراحت، یخ‌گذاری و فشرده‌سازی
در مراحل اولیه التهاب تاندون آشیل، رعایت چند نکته ساده اما حیاتی در خانه می‌تواند تأثیر شگرفی بر روند بهبودی داشته باشد. اصطلاحاً به این روش درمان RICE می‌گویند که مخفف Rest (استراحت)، Ice (یخ)، Compression (فشرده‌سازی)، و Elevation (بالا نگه داشتن پا) است.
استراحت:
اولین و مهم‌ترین قدم است.
باید از فعالیت‌هایی که باعث درد می‌شوند خودداری کرد.
پیاده‌روی طولانی، دویدن، و هر نوع فشار به پاشنه موقتاً متوقف شود.
یخ‌گذاری:
به کاهش تورم و درد کمک می‌کند.
هر ۲ تا ۳ ساعت، به‌مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی ناحیه دردناک یخ قرار دهید.
بهتر است یخ را در حوله بپیچید و مستقیم روی پوست نگذارید.
فشرده‌سازی (با باند کشی یا آتل):
باعث کاهش التهاب می‌شود.
باید با دقت استفاده شود تا جریان خون مختل نشود.
می‌توان از جوراب‌های فشرده‌سازی مخصوص نیز استفاده کرد.
بالا نگه داشتن پا:
هنگام استراحت، پا را بالاتر از سطح قلب قرار دهید.
کمک به کاهش ورم و برگشت سریع‌تر خون و مایعات به بدن می‌کند.
تمرینات کششی و تقویتی سبک تحت نظر متخصص فیزیوتراپی
بعد از فروکش کردن درد شدید، می‌توان با راهنمایی پزشک یا فیزیوتراپیست، تمرینات کششی و تقویتی را به‌آرامی آغاز کرد. این تمرینات به افزایش انعطاف‌پذیری تاندون، کاهش التهاب و جلوگیری از بازگشت بیماری کمک می‌کنند.
نمونه تمرینات مفید:
کشش ساق پا روی دیوار یا با حوله
تمرینات بالا بردن پاشنه پا روی پله
مهم است که این تمرینات تدریجی و بدون درد انجام شوند. اگر هنگام انجام تمرین احساس درد کردید، باید بلافاصله متوقف شوید. همچنین، بهتر است تمرینات تحت نظر متخصص فیزیوتراپی انجام شود تا از بروز آسیب مجدد جلوگیری شود.
داروهای ضدالتهاب و فیزیوتراپی برای التهاب تاندون آشیل
اگر درمان‌های خانگی نتیجه ندهند یا درد ادامه داشته باشد، پزشک ممکن است داروهای NSAIDs (ضد التهاب غیراستروئیدی) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن را برای کاهش درد و التهاب تجویز کند. این داروها می‌توانند به کاهش علائم کمک زیادی کنند، ولی باید طبق تجویز پزشک و در مدت محدود مصرف شوند.
در کنار داروها، فیزیوتراپی نقش کلیدی در درمان التهاب تاندون آشیل دارد. روشهای رایج فیزیوتراپی شامل:
- اولتراسوند تراپی
- الکتروتراپی (TENS)
- ماساژ درمانی
- تمرینات هدفمند تقویتی و کششی
- درای نیدلینگ (سوزن خشک)
فیزیوتراپی نه‌تنها به کاهش درد کمک می‌کند، بلکه با بهبود عملکرد تاندون و جلوگیری از عود مجدد بیماری، به بازیابی کامل کمک می‌کند.
