سردرد سرویکوژنیک یکی از انواع خاص سردرد است که منبع اصلی آن در ناحیه گردن و ساختارهای مرتبط با ستون فقرات گردنی قرار دارد. برخلاف بسیاری از سردردها که منبع درد در خود سر یا مغز است، در این نوع سردرد، علت اصلی تحریک یا آسیب بافت‌های گردن است که باعث انتشار درد به ناحیه سر می‌شود. این درد معمولاً از یک طرف سر شروع می‌شود و می‌تواند با حرکت گردن یا فشار بر نقاط خاصی از گردن تشدید شود.
اهمیت شناخت این نوع سردرد از آن جهت است که بسیاری از بیماران سال‌ها با تشخیص‌های اشتباه مانند میگرن یا سردرد تنشی تحت درمان قرار می‌گیرند و بهبود چشمگیری پیدا نمی‌کنند. در حالی که، اگر منبع گردنی سردرد تشخیص داده شود، درمان‌های غیرتهاجمی مانند فیزیوتراپی تخصصی گردن می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
از نظر اپیدمیولوژی، این نوع سردرد اغلب در افرادی دیده می‌شود که ساعات زیادی پشت میز می‌نشینند، یا دچار آسیب‌های ورزشی و تصادفات شده‌اند. در واقع، سبک زندگی امروزی که همراه با کم‌تحرکی و وضعیت بدنی نامناسب است، شیوع این نوع سردرد را افزایش داده است.
سردرد سرویکوژنیک (Cervicogenic Headache) به سردردی گفته می‌شود که منشأ آن در ستون فقرات گردنی (مهره‌های گردن، مفاصل، عضلات و اعصاب اطراف آن) است. این نوع سردرد معمولاً در یک طرف سر حس می‌شود و ممکن است از پشت سر تا ناحیه پیشانی و حتی اطراف چشم گسترش یابد.
شناخت دقیق این بیماری به دو دلیل اهمیت دارد:
جلوگیری از درمان‌های غیرضروری – بسیاری از بیماران به دلیل تشخیص اشتباه، مدت‌ها داروهای ضد‌میگرن یا مسکن مصرف می‌کنند، بدون اینکه علت اصلی رفع شود.
امکان درمان مؤثر – وقتی منبع درد مشخص شود، روش‌هایی مانند درمان دستی (Manual Therapy)، تمرینات اصلاحی گردن و اصلاح ارگونومی می‌توانند به‌سرعت علائم را کاهش دهند.
جالب است بدانید که مطالعات نشان داده‌اند تا ۲۰٪ از سردردهای مزمن در واقع سرویکوژنیک هستند، اما به اشتباه به عنوان انواع دیگر سردرد تشخیص داده می‌شوند.
علل و عوامل مؤثر در بروز سردرد سرویکوژنیک
علت بروز این نوع سردرد معمولاً ترکیبی از مشکلات ساختاری گردن و عوامل محیطی است. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱. مشکلات ستون فقرات گردنی
فتق یا بیرون‌زدگی دیسک گردن که باعث فشار بر اعصاب می‌شود.
آرتروز گردنی که منجر به التهاب مفاصل مهره‌های گردن می‌شود.
بی‌ثباتی مهره‌های گردنی به دلیل آسیب‌های ورزشی یا تصادفات.
۲. عوامل شغلی و سبک زندگی
نشستن طولانی‌مدت پشت میز یا رانندگی طولانی.
استفاده مداوم از تلفن همراه و پایین گرفتن سر (Text Neck).
وضعیت بدنی نامناسب هنگام خواب.
۳. آسیب‌ها و حوادث
ضربه شلاقی گردن (Whiplash) در تصادفات.
آسیب‌های ورزشی مانند کشتی یا فوتبال.
زمین‌خوردگی و ضربه مستقیم به سر یا گردن.
نکته مهم این است که حتی اگر علت اصلی درمان شود، بدون اصلاح وضعیت بدنی و تقویت عضلات گردن، احتمال بازگشت سردرد زیاد است.
علائم و نشانه‌های سردرد سرویکوژنیک
علائم این نوع سردرد معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و ممکن است در ابتدا فقط درد گردن یا شانه وجود داشته باشد، اما به‌مرور درد به سر هم منتقل می‌شود.
ویژگی‌های اصلی درد
درد اغلب یک‌طرفه است و از گردن یا پشت سر شروع می‌شود.
ممکن است درد به پیشانی، اطراف چشم یا شقیقه گسترش یابد.
با حرکت گردن یا لمس نقاط حساس گردن شدت می‌گیرد.
گاهی همراه با سفتی و محدودیت حرکت گردن است.
علائم همراه
سرگیجه یا احساس عدم تعادل.
تاری دید یا احساس فشار پشت چشم.
تهوع (کمتر از میگرن).
درد شانه و بازو.
یکی از نشانه‌های مهم تشخیصی این است که اگر با درمان گردن (مثل ماساژ یا کشش) سردرد کاهش یابد، احتمال زیادی دارد که سردرد سرویکوژنیک باشد.
روش‌های تشخیص
تشخیص این بیماری معمولاً ترکیبی از شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و تست‌های تکمیلی است.
معاینه فیزیکی
- بررسی دامنه حرکتی گردن.
- لمس نقاط حساس در عضلات و مفاصل گردن.
- تست‌های تحریک عصبی برای بررسی فشار روی ریشه‌های عصبی.
تصویربرداری
- MRI گردن برای بررسی دیسک و مفاصل.
- X-ray برای مشاهده تغییرات استخوانی و آرتروز.
- CT Scan در موارد پیچیده.
تشخیص افتراقی
پزشک باید سایر علل سردرد مانند میگرن، تومور مغزی، عفونت‌ها و مشکلات عروقی را رد کند.
نقش فیزیوتراپی در درمان سردرد سرویکوژنیک
فیزیوتراپی به عنوان یکی از مؤثرترین و کم‌عارضه‌ترین روش‌های درمان سردرد سرویکوژنیک شناخته می‌شود. برخلاف دارودرمانی که بیشتر بر کاهش موقت علائم تمرکز دارد، فیزیوتراپی علت اصلی مشکل یعنی اختلالات مکانیکی گردن را هدف قرار می‌دهد و با اصلاح عملکرد عضلات و مفاصل، احتمال بازگشت درد را کاهش می‌دهد.
۱. تکنیک‌های درمان دستی (Manual Therapy)
تکنیک‌های دستی شامل مجموعه‌ای از حرکات کنترل‌شده و تخصصی هستند که توسط فیزیوتراپیست روی مهره‌ها و بافت نرم گردن انجام می‌شود. این روش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
ماساژ عمقی عضلات گردن و شانه برای کاهش اسپاسم و بهبود جریان خون.
موبیلیزیشن مهره‌ها جهت افزایش دامنه حرکتی و کاهش محدودیت مفصلی.
منوپولیشن گردنی که با حرکات سریع و دقیق، گیرهای مفصلی را آزاد می‌کند.
تحقیقات نشان داده است که ترکیب درمان دستی با تمرینات خانگی می‌تواند تا ۷۰٪ علائم بیماران را ظرف چند هفته کاهش دهد.
۲. تمرینات اصلاحی و کششی گردن
تمرینات نقش بسیار مهمی در تقویت عضلات گردن و تثبیت وضعیت مهره‌ها دارند. چند نمونه تمرین مؤثر شامل:
کشش عضلات تراپزیوس و لواتور اسکاپولا برای کاهش فشار روی مهره‌ها.
تمرین چانه به داخل (Chin Tuck) برای تقویت عضلات عمقی گردن و اصلاح قوز گردنی.
تمرینات ایزومتریک برای افزایش قدرت بدون فشار بیش‌ازحد روی مفاصل.
این تمرینات باید به صورت منظم و تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شوند تا هم از آسیب جلوگیری شود و هم نتایج بلندمدت حاصل شود.
۳. آموزش ارگونومی و پیشگیری از عود سردرد
یکی از بخش‌های مهم فیزیوتراپی، آموزش وضعیت صحیح بدن در فعالیت‌های روزمره است:
تنظیم ارتفاع میز و مانیتور در محل کار.
استفاده از بالش مناسب با ارتفاع متوسط برای خواب.
پرهیز از خم‌کردن طولانی‌مدت سر به پایین هنگام استفاده از موبایل.
فیزیوتراپیست با بررسی سبک زندگی بیمار، برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده ارائه می‌دهد تا عوامل خطر کاهش یابند و عود سردرد به حداقل برسد.
سایر روش‌های درمانی مکمل
هرچند فیزیوتراپی هسته اصلی درمان است، گاهی لازم است برای کنترل بهتر علائم از درمان‌های مکمل استفاده شود.
۱. دارودرمانی
مسکن‌های ساده مانند ایبوپروفن یا استامینوفن.
داروهای شل‌کننده عضلات برای کاهش اسپاسم گردنی.
داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs).
نکته مهم این است که مصرف دارو باید کوتاه‌مدت باشد و با نظر پزشک انجام شود، چون استفاده طولانی‌مدت می‌تواند عوارض گوارشی و کلیوی ایجاد کند.
۲. تزریق‌های درمانی
تزریق استروئید داخل مفصل گردن برای کاهش التهاب.
بلوک عصبی (Nerve Block) که با بی‌حس‌کردن اعصاب درگیر، درد را موقتاً از بین می‌برد.
این روش‌ها بیشتر برای بیمارانی توصیه می‌شوند که به درمان‌های اولیه پاسخ نداده‌اند.
۳. درمان‌های جایگزین
طب سوزنی که می‌تواند با تحریک نقاط خاص، تنش عضلات را کاهش دهد.
ماساژ درمانی تخصصی برای شل‌کردن عضلات و بهبود خون‌رسانی.
یوگا و پیلاتس که به بهبود انعطاف‌پذیری و قدرت گردن کمک می‌کند.
